مستندهای تاریخی را با عینک سیاسی و ایدئولوژیک تماشا نکنید
سینماروزان/کیوان بهارلویی: نشست نقد و بررسی فیلم مستند سینمایی «فرار از قصر» به کارگردانی احسان عمادی و تهیه‌کنندگی حسام اسلامی از محصولات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی با حضور سازندگان اثر، حامد شکیبانیا مستندساز و پژوهشگر و اجرای علی زادمهر یکشنبه یکم بهمن در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد.
حامد شکیبانیا مستندساز و پژوهشگر که به عنوان منتقد مهمان در این نشست حضور پیدا کرده بود با اشاره به ویژگی‌های فیلم «فرار از قصر» از لحاظ تاریخی و روایتی گفت: فیلم مستند معمولا یک محصول ثانویه است که براساس منابع، اسناد، کتاب‌ها، داستان‌ها و اتفاقات تاریخی که پیش از این رخ داده ساخته می‌شود و مستندساز براساس موضوع، یک بسته‌بندی جدید در اثر خود ارائه می‌دهد. در این میان بعضی مستندها یک دستاورد بالاتری را بدست می‌آورند که پیش از ساخت آن، مستندی ساخته نشده و مستند «فرار از قصر» از این منظر در نوع نگاه جدید و تازه به یک اتفاق تاریخ،ی یک دستاورد خوب محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه مستند «فرار از قصر» را می‌توان به عنوان یک اثر معتبر به علاقه‌مندان تاریخ معاصر پیشنهاد کرد افزود: نباید به چنین مستندهایی با عینک سیاسی و ایدئولوژیک نگاه کرد زیرا هر گروهی با هر نگاهی که دارند اگر با نگاه سیاسی و ایدئولوژیک به مستند تاریخی نگاه کنند آن را متهم به سوگیری می‌کنند درحالیکه در «فرار از قصر» شاهد هستیم سازندگان تلاش کردند تا یک روایت بی‌طرفانه را بیان کنند.
شکیبانیا با اشاره به اهمیت گفتار متن (نریشن) در فیلم‌های مستند به خصوص فیلم‌های تاریخی و همچنین گوینده‌ای که این گفتار متن را می‌خواند گفت: صدای گویندگان مختلف در طول سال‌ها یک هویتی برای خود پیدا می‌کنند که بیننده فیلم و شنونده آن قبل از آن که با موضوع فیلم ارتباط برقرار کند خاطراتی که با صدای آن گوینده برایش شکل پیدا کرده دوباره زنده می‌شود. به همین دلیل هر مستندسازی باید تلاش کند تا در اثر خود این بازیابی خاطرات به اثرش لطمه نزند.
شکیبانیا با اشاره به اینکه گویندگی گفتار متن در فیلم «فرار از قصر» قابل قبول است و به روایت فیلم کمک کرده گفت: فرایند شناختی که صدا در مغز ایجاد می‌کند بسیار مهم‌تر از تصویر است بخصوص در فیلم‌های تاریخی که بسیاری از تصاویر و اسناد کیفیت خیلی خوبی ندارند نمی‌تواند نقطه ضعف مهمی باشد اما اگر صدای فیلم و همچنین لحن گوینده خوب نباشد تاثیر بسیار منفی روی فیلم می‌گذارد زیرا انسان با صدا دایره شناختی بیشتری دارد.
احسان عمادی کارگردان مستند «فرار از قصر» نیز گفت: در مراحل ابتدایی ساخت این فیلم و آثار قبلی اصلا به این مسئله فکر نمی‌کردیم که افراد با جهت‌گیری‌های مختلف سیاسی ممکن است چه نظری درباره فیلم داشته باشند بلکه ابتدا تلاش کرده‌ایم که روایت را براساس اسناد و مدارک موجود از واقعه پیش ببریم. هرچند طبیعی است که در مرحله بالاتر قطعا گروهی از این روایت خوششان بیاید و یا آن را نفی کنند.
وی ادامه داد: تلاش کردم در روایت فیلم یک موضع شخصی داشته باشم که بعد بتوانم از آن دفاع کنم و یک روایت بی‌طرفانه را بیان کنم؛ زیرا اگر چنین امری برایم مهم نبود اصلا این فیلم را نمی‌ساختم.
عمادی با اشاره به عدم پرداختن به موضوعاتی همچون کودتای 28 مرداد و یا اتفاقاتی از این دست در این فیلم گفت: اتفاقاتی مانند کودتای 28 مرداد و همچنین چند اتفاق دیگر ارتباط مستقیمی با حزب توده دارد و قطعا نقش حزب توده باید در این باره بررسی شود اما از سویی دیگر اگر ما در این فیلم می‌خواستیم به صورت مبسوط به این مسئله بپردازیم فیلم به مسیر دیگری می‌رفت لذا تصمیم گرفتیم به این موضوع فقط در راستای فیلم بپردازیم.
حسام اسلامی تهیه‌کننده مستند با اشاره به روند تهیه منابع، آرشیو و مدارک برای این فیلم گفت: ما تلاش داشتیم تا در ساخت این فیلم به اسناد و مدارک دست اولی دست پیدا کنیم که تاکنون جایی ارائه نشده باشد و در این مسیر به تمام منابع اعم از تلویزیون، کتابخانه‌ها و آرشیوهای شخصی افراد مراجعه کردیم. در تحقیقات خود متوجه شدیم که فیلم‌هایی تحت عنوان گزارش‌های خبری در دهه 30 در ایران تهیه شده که قبل از نمایش فیلم‌ها در سینماها پخش می‌شد. این گزارش‌ها معمولا درباره اتفاقات و رویدادهای روز کشور بوده و بخشی از آن به مسائل و اتفاقاتی که پیرامون حزب توده رخ داده بود می‌پرداخت.
وی ادامه داد: حدود 200 شماره از این برنامه ضبط شده که 180 برنامه آن ایندکس شده و به صورت فهرست‌وار در یکی از کتاب‌های حمید نفیسی نوشته شده بود و حدود 80 گزارش ایندکس نشده بود. ما با پیگیری‌های بسیار توانستیم به فایل‌های این تصاویر از طریق یکی از دوستانمان در خارج از کشور دست پیدا کنیم که توانستیم بخشی از آنها را در فیلم استفاده کنیم. به همین دلیل از این منظر این مستند در نشان دادن تصاویر واقعی از رویدادهایی که رخ داده بکر و دست اول است.
حسام اسلامی با اشاره به نقش گوینده در فیلم‌های مستند گفت: ما در مستند «فرار از قصر» همانند سه فیلم گذشته به دنبال گوینده‌ای بودیم که بتواند صداپیشه باشد و فقط نریشن را نخواند بلکه بتواند به نوعی کارگردانی صدا انجام دهد و لحنش را در بخش‌های مختلف فیلم تغییر دهد و حتی با تغییر لحن به جای شخصیت‌های مختلف فیلم صحبت کند.
در پایان این جلسه حاضران سوالات خود را از سازندگان فیلم پرسیدند.
اکران مستند «فرار از قصر» که از محصولات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است همچنان در گروه سینمایی هنر و تجربه ادامه دارد و با استقبال خوب مخاطبان همراه شده است.