محمدصادق کوشکی: اعتراض چند مداح نباید خللی به اکران وارد کند/اگر چهره ابوالفضل(ع) به نمایش درنیاید، نمایش “رستاخیز” مشکلی ایجاد نخواهد کرد
سینماژورنال: آنها که اتفاقات سینمایی چند سال اخیر را مرور کرده اند حتما یادشان است که سه سال قبل و به هنگام اکران آثاری چون “خصوصی”، “گشت ارشاد” و “من مادر هستم” چه حواشی عجیب و غریبی گریبان رییس قبلی سازمان سینمایی را گرفت.
به گزارش سینماژورنال در آن هنگام از جمله نامهایی که به عنوان منتقد فرهنگی در نقد این فیلمها اظهارنظر می کرد محمدصادق کوشکی استاد دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران بود؛
همان انتقادات بود که فشار زیادی را به صاحبان این آثار وارد کرد و باعث شد کارگردانان دو فیلم “گشت ارشاد” و “خصوصی” وقتی فیلمهای بعدی خود را می سازند با قرار دادن کاراکترهایی به نام “کوشکی” در فیلمهایشان گلایه های خود را از این منتقد اعلام کنند.
کوشکی در دو سالی که از عمر دولت جدید می گذرد کمتر پیش آمده که درباره مسائل سینمایی کشور ورود کند با این حال وی در یک مورد تازه یادداشتی را به بهانه توقیف “رستاخیز” احمدرضا درویش برای “جوان” نگاشته است و در این یادداشت از یک سو به صراحت بیان کرده است که اعتراض چند مداح نباید خللی را به اکران وارد کند و از طرف دیگر گفته اگر تصاویری که از حضرت ابوالفضل(ع) در فیلم می بینیم به گونه ای اصلاح شود که چهره ایشان دیده نشود امکان اکران فیلم فراهم است.
سینماژورنال متن کامل یادداشت کوشکی را ارائه می دهد:
فيلم ديني چه بايد باشد؟
از آنجايي كه ما الگوي عمومي و دقيقي در خصوص سينماي ديني نداريم و هنوز در حال تجربه كردن هستيم، طبيعي است كه در مسير توليد فيلم‌هايي كه بتوانند مصداق سينماي ديني باشند، دچار ابهامات بسيار مي‌شويم، اينكه اصلاً آيا سينما مي‌تواند ديني باشد يا خير، هنوز براي ما يك ابهام است. برخي معتقد هستند كه آري و بعضي بر اين باورند كه خير. پرسش ديگر اينكه فيلم ديني چه بايد باشد؟ اينكه فيلم ديني صرفاً بايد در خصوص تاريخ زندگي چهره‌هاي مقدس باشد يا هر فيلمي كه مفاهيم ديني را عرضه مي‌كند، لقب سينماي ديني را مي‌گيرد؟
زماني كه در عرصه‌هاي كلي هنوز ابهام داريم و راه نرفته در برابرمان هست، در موارد جزئي‌تر و تكنيكي مانند نشان دادن تصاوير مقدسات جامعه هم دچار اختلاف‌نظر هستيم و طبيعي است كه اقشاري از جامعه ممكن است با نمايش دادن چهره افراد مقدس دين ما مشكل داشته باشند و عده‌اي ديگر نه. اين مسئله در حوزه مسائل شرعي هم وجود دارد مانند اختلاف فتواي مراجع تقليد و اين اختلاف‌نظر‌ها اتفاق تازه‌اي نيست.
احترام مصطفی عقاد به شیعیان
نكته بعدي اين است كه چون ما در ابتداي مسير سينماي ديني هستيم بايد سعي كنيم برآيندها را محاسبه كنيم، مثلاً مي‌بينيم برخي از افراد جامعه مشكلي با نمايش دادن چهره مقدسان ديني ما ندارند و بعضي ديگر مشكل دارند كه در اين ميان احتياط ايجاد مي‌كند كه برآيند را در نظر بگيريم.
تجربه سينماگران موفق حوزه ديني در طول تاريخ نشان مي‌دهد كه مي‌شود بدون نمايش چهره افراد مقدس ديني، مفاهيم دين را منتقل كرد. به عنوان مثال در يكي از ماندگارترين آثار سينماي ديني، فيلم “محمد رسول‌الله” با اينكه با نگاه اهل سنت ساخته شده اما با همين شيوه عمل به احتياط سعي كرده است كه چهره مقدسان شيعيان را نشان ندهد.
به عنوان مثال حضرت امير‌المؤمنين(ع) براي اهل سنت يكي از اصحاب پيامبر(ص) است و از چهره‌هاي خيلي مقدس به حساب نمي‌آمد اما كارگردان فيلم “محمد رسول‌الله(ص)” در اقدامي معقول از آنجايي كه شيعيان حضرت علي(ع) را به عنوان يك چهره مقدس قطعي مي‌دانستند، از نمايش دادن تصوير ايشان خودداري كرد و به همين دليل عملاً يكي از دلايل محبوبيت اين كارگردان و اين فيلم در جهان اسلام، عمل به احتياط اين كارگردان بود كه احساسات هيچ بخشي از جهان اسلام را جريحه‌دار نكرد.
اگر کارگردان “رستاخیز” احتیاط می کرد بهتر بود
اگر در جامعه ما هم از ميان فيلمسازان كساني قصد دارند كه به اين عرصه خطير و حساس قدم بگذارند، طبيعتاً عمل به احتياط اتفاق معقولي است. ما مي‌دانيم كه در ميان مراجع شايد تنها يكي، دو نفر با نشان دادن چهره حضرت ابوالفضل(ع) مخالف بودند اما اگر كارگردان “رستاخیز” عمل به احتياط مي‌كرد و از تكنيك‌هاي سينمايي رايج براي نشان دادن كاراكتر آن حضرت، بدون نمايان شدن چهره‌اش بهره مي‌برد، بهتر بود؛ مانند اتفاقي كه در آثاري مانند “امام علي(ع)” و “محمد رسول‌الله” اتفاق افتاد و در “مختارنامه” هم تكرار شد و اگر كارگردان “رستاخيز” هم از اين شيوه‌ها استفاده مي‌كرد، شايد هيچ تنش و اختلافي ايجاد نمي‌شد.
اعتراض چند مداح نباید خللی به اکران وارد کند اما اعتراض مراجع باید لحاظ شود
در جريان اعتراضات هم زماني كه چند مداح به مسئله‌اي اعتراض دارند، اين مسئله نبايد خللي در جريان اكران فيلم ايجاد كند، اما زماني كه مراجع تقليد به اين مسئله ايرادي وارد مي‌كنند، لازم است كه احترام آن مراجع حفظ شود كما اينكه آن مراجع با ساخت فيلم مخالفت نكرده‌اند و تنها با نمايش دادن چهره‌هاي مقدس در آن مشكل دارند.
اگر چهره ابوالفضل(ع) به نمایش درنیابد اکران فیلم مشکلی ایجاد نخواهد کرد
هنوز هم مشكلي به وجود نيامده و اگر صحنه‌هايي كه چهره حضرت ابوالفضل(ع) مستقيماً به نمايش در مي‌آيد، با استفاده از تكنيك‌هاي خاص سينمايي به گونه‌اي بدل شود كه چهره آن بزرگوار به نمايش در نيايد، مشكلي ايجاد نخواهد شد كما اينكه در سريال “امام علي(ع)” ما ديديم كه كاراكتر امام علي(ع) به صورت كمرنگ با بازي مهدي فتحي به نمايش درمي‌آمد كه اكثريت افراد جامعه پسنديدند و مشكلي هم ايجاد نشد.